6. sınıf Canlılarda üreme

Aşk'a İnanmışt'ı · 13 Mart 2013

CANLILARDA ÜREME

I. HÜCRE BÖLÜNMELERİ
Canlı bir hücrenin iki parçaya ayrılarak yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir. Hücre bölünmesi çekirdeğin emir ve denetiminde gerçekleşir. Belirli bir büyüklük ve olgunluğa ulaşan hücreler bölünebilir. Özellik ve farklılıklarına göre 2 çeşit bölünme kullanılır.

A. MİTOZ BÖLÜNME
– Bütün canlılarda gerçekleşir.
– Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
– Eski ve yeni hücrelerde kromozomların sayısı ve bilgisi değişmez.
– Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyüme ve onarımı sağlar.
– 3 farklı kısımdan oluşur.

1. İnterfaz Evresi
İki mitoz arasındaki bölünmeye hazırlık evresidir. Bu safhada hücre büyümesini tamamlar ve olgunlaşır. Gerekli maddelerin (enerji, protein, salgı, organel…) sentezi yapılır. Bu evrenin sonunda kalıtsal madde olan DNA kendi eşleyerek sayısını iki katına çıkartır.

2. Çekirdek Bölünmesi
Kalıtsal maddeyi taşıyan kromozomların ayrılmasını sağlayarak 2 çekirdekli bir hücrenin oluşmasını sağlar. 4 kısımdan oluşur.
a. Profaz : Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşır. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir. Sentrozomlardan iğ iplikleri oluşur.
b. Metafaz : Eşleşmiş olan kromozomlar (ikili kromatitler) hücrenin ekvatoral bölgelerinde yanyana dizilerek iğ ipliklerine bağ>ır.
c. Anafaz : İğ ipliklerinin çekmesi sonucu eş kromozomlar (kromatitler) birbirinden ayrılarak karşılıklı kutuplara giderler.
d. Telofaz : Profazın tersi şeklinde gerçekleşir. Kromozomlar incelip uzayarak kromatinleri oluşturur. İğ iplikleri kaybolur. Yeni çekirdek zarları oluşur. bu evrenin sonunda birbirinin aynısı iki çekirdek oluşur.

3. Sitoplazma Bölünmesi
Sitoplazmanın iki parçaya ayrılmasını sağlar. Hücre zarının dışında selüloz çeperinin bulunup bulunmamasına göre iki farklı şekilde gerçekleşir.
Bakteri, mantar, hayvan ve insan hücreleri ortadan boğumlanarak bölünürken; bitki hücreleri ara lamel (orta plak) oluşumu ile sitoplazmasını ayırır.
Sitoplazma bölünmesi sonucu oluşan iki yeni hücre arasında kalıtsal madde miktarı hariç bütün faktörler farklı miktarlarda bulunabilir.

B. MAYOZ BÖLÜNME
– Eşeyli üreyen canlılarda gerçekleşir.
– Bir hücreden 4 yeni hücre oluşur.
– Eski ve yeni hücreler arasında kromozom sayısı ve kalıtsal bilgi farklıdır.
– Yeni hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner.
– Sprem, yumurta, polen gibi üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
Bir hücre mayoz - 1 ve mayoz - 2 olmak üzere iki kez üst üste bölünür. Mayoz - 1 de kromozom sayısı yarıya indirilir. Mitoz bölünmede olduğu gibi mayozla bölünecek hücre, önce interfaz evresini geçirerek büyür ve olgunlaşır.
Mayoz - 1 : Kromozom sayısı yarıya indirilir. Kromozomlar üzerindeki bazı genler değiştirilerek kalıtsal çeşitlilik sağ>ır.
Bu kısımda; tetrat oluşumu, sinapsis olayı ve krossing over (parça değişimi) olayı gerçekleşir.
• Tetrat oluşumu : Anne ve babadan gelen homolog kromozomlar birleşerek 4 kromatitli tetratların oluşması sağ>ır.
• Sinapsis olayı : Homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri belirli kısımlarında birbiriyle birleşerek etkileşir.
• Krossing over olayı : Sinapsis sırasında bazı genlerin kromatitler arasındaki alış verişine krossing over denir. Krossing over neticesinde kromatitler birbirleri ve eski hallerinden farklı kalıtsal şifreler taşırlar.

Mayoz - 1 deki profaz, metafaz, anafaz ve telofaz safhaları mitoza benzer şekilde gerçekleşir. Mayoz bir sonucu oluşan hücrelerde n sayıda kromozom bulunur.
Mayoz - 2 : Mayoz - 1 de oluşturulan hücreler mitoza benzer yöntemle bölünerek iki yeni hücreyi oluşturur. Bu bölünme öncesinde interfaz gerçekleşmez. Safhaları mitozdaki gibi gerçekleşir.

II. ÜREME ÇEŞİTLERİ
Canlıların kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmalarına üreme (çoğalma) denir. Yaş> için şart olmayıp neslin devamına yönelik yapılır. Canlılarda iki çeşit üreme görülür.

Aşk'a İnanmışt'ı · 13 Mart 2013

A. EŞEYSİZ ÇOĞALMA
İlkel yapılı canlılarda görülür. Tek bir ata canlının faaliyetiyle gerçekleşir. Üremenin temelinde mitoz bölünme bulunur. Oluşan yavru canlılar tamamen ana canlıya benzer canlılar arasında çeşitlilik bulunmaz.

1. Bölünerek Çoğalma
Bir hücreli canlılarda görülen en hızlı çoğalma biçimidir. Bakteriler, amip, öglena, paramesyum bu şekilde çoğalır.

2. Tomurcuklanarak Çoğalma
Ana canlıdan oluşan çıkıntıların zamanla gelişmesiyle yavru canlılar oluşur. Bu yavrular bağımsız ya da beraber yaşayabilir. Bira mayası, sünger, hidra ve mercanlarda görülür.

3. Sporla Çoğalma
Özel olarak üretilmiş tohum şeklindeki bir hücreli sporlarla sağ>ır. Sporlar uygun şartları bulduklarında çimlenerek yeni bir canlıyı oluşturur. Çiçeksiz bitkiler, mantarlar ve sıtma etkeni olan plazmodyumda görülür.

4. Rejenerasyonla Çoğalma
Vücuttan kopan parçanın yenilenip gelişmesiyle yavru canlıların oluşmasıdır. Yassı solucan planarya, toprak solucanı ve deniz yıldızlarında görülür.

5. Çelikle ve Yumruyla Çoğalma
Bazı çiçekli bitkilerde gövde parçalarının toprakta filizlenmesi sonucu sağ>ır. Söğüt, iğde, gül, üzüm, patates gibi bitkilerde görülür.

B. EŞEYLİ ÇOĞALMA
Gelişmiş yapılı olan canlılarda görülür. İki farklı atanın katkısıyla gerçekleşir. Cinsiyet faktörü kullanılır. Atalardan birisi erkek ve diğeride dişi cinsiyetinde olur. Üremenin temelinde mayoz bölünme ve döllenme olayları bulunur. Oluşan yavrular birbirinden ve ata canlılardan farklı karakterlerde olurlar.
Eşeyli çoğalma sonucu oluşan bireylerde çeşitlilik bulunduğu için çevre şartlarına uyma yenetekleri çok yüksektir. Daha çok çiçekli bitki, hayvan ve insanlarda görülür. Eşeyli üremede 3 temel mekanizma vardır.
• Mayoz bölünme : Sperm ve yumurtanın oluşturulmasını sağlar.
• Döllenme : Sperm ve yumurtaların birleşerek döllenmiş yumurta olan zigotun oluşmasını sağlar. Genel olarak suda yaşayan canlılarda dış döllenme; karada yaşayan canlılarda iç döllenme kullanılır.
• Gelişme : Zigotun mitoz bölünmelerle büyüyüp farklılaşarak yavru canlıyı oluşturmasıdır. Gelişmesini yumurta içinde ve vücut dışında tamamlayanlar dış gelişme; gelişmesini anne rahminde tamamlayanlar iç gelişme yaparlar.

III. İNSANDA ÇOĞALMA
İnsanın çoğalmasında, erkek ve dişi üreme sistemi kullanılır. Erkek üreme sisteminde bulunan testisler, mayozla milyonlarca spermin oluşturulmasını sağlar. Spermler küçük, kamçılı ve hareketlidir. İçerisinde 23 tane kromozom bulunur. Dişi üreme sisteminde bulunan yumurtalıklar ayda bir olmak üzere mayozla yumurtanın oluşmasını sağlarlar. Yumurtalar büyük, kamçısız ve hareketsizdir. Çekirdeğinde 23 tane kromozom bulunur.
İnsanların çoğalmasında iç döllenme ve iç gelişme olayları kullanılır. Spermler yumurtanın yumurta kanalında döllenmesini sağlarlar. Yumurta kanalında oluşan zigot hemen bölünmeye başlar. Zigotun bölünmesiyle oluşan dut şeklindeki hücre topluluğuna morula denir. Morula döl yatağına (rahim) bağlanarak yavrunun gelişmesini sağlar.
Yavru ile anne rahmi arasındaki bağlantıyı göbek bağı ve plasenta sağlar. Plasenta göbek bağının anne rahmine bağlandığı kısımdır. Burada yavru kanı ile anne kanı arasında madde alış verişi yapılır. Embriyo 9 aylık gelişim süreci sonunda doğarak anneden bağımsızlığını kazanır.
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olması için; yeterli ve dengeli beslenmesi, sigara, alkol ve uyuşturucudan uzak durması, doktor kontrolünde bulunması gereklidir.

Üreme ve Gelişme
Üreme: Canlıların nesillerini sürdürebilmeleri için aynı türden yeni Canlılar ortaya çıkarmasına üreme denir. Üreme eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Eşeysiz Üreme: Bir Canlının tek başına yeni bir birey dünyaya getirmesine eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme sonucunda oluşan yeni bireyin tüm özellikleri ataları ile aynıdır.
Eşeysiz üreme aşağıdaki şekillerde gerçekleşir
A) Bölünmeyle Üreme: Bir hücreli organizmalarda gören bir üreme şeklidir. Bu üreme şeklinde Canlı bölünerek iki yeni birey oluşturur. Terliksi hayvan ve öglana gibi belli bir şekli olan Canlılarda bölünme enlemesine yada boylamasına gerçekleşirken, Amip gibi belli bir şekli olmayan canlılarda bölünme herhangi bir şekilde gerçekleşebilir.
B) Sporlanmayla Üreme: Genellikle mayoz bölünme ile oluşan sporlar, değişik ortamlara uyum sağlayabilecek özelliklere sahip hücrelerdir. Sporların değişik faktörlerle taşındıkları yerlerde gelişerek yeni bireyler oluşturmalarına sporla üreme denir.
C) Tomurcuklanmayla Üreme: Canlının bir yerinden dışarıya doğru büyüyen bir çıkıntının ana canlıyla ayını kalıtsal özelliklere sahip yeni bir canlı oluşturmasına tomurcuklanmayla üreme denir.
D) Vegetatif Üreme: Canlıdan kopan bir parçanın gelişerek yeni bir birey oluşturmasına vegetatif üreme denir. Yassı solucan ve deniz yıldızı gibi bazı canlılarda görülür. Oluşan yeni bireyin tüm özellikleri ana canlı ile aynıdır.
Eşeyli Üreme: Aynı türden eşeyi farklı iki canlının üreme hücrelerinin birleşerek zigot oluşturması şeklinde gerçekleşen üreme çeşidine eşeyli üreme adı verilir. Bu üreme çeşidinde oluşan birey hem anneden hem de babadan kalıtsal özellikler aldığından oluşan yeni bireyin kalıtsal özellikleri çeşitlilik sağlayabilir.
Eşeyli Üreme Çeşitleri:
İzogami: Boyut ve şekil bakımından eşit olan iki gametin birleşmesi sonucu oluşan eşeyli üreme çeşidine izogami denir. Tatlı Su alglerinde görülen üreme çeşidi izogamidir.
Anizogami: Bu eşeyli üreme şeklinde yumurta hücresi de sperm hücreside kamçılıdır fakat yumurta hücresi sperm hücresinden büyüktür. Bazı alg ve mantarlarda görülür.
Oogami: İnsan ve diğer kompleks yapılı canlılarda görülen bu eşeyli üreme şeklinde yumurta hücresi büyük, hareketsiz ve kamçısız, sperm hücresi küçük ve kamçılıdır.
Konjugasyon: Yan yana gelen iki canlı arasında geçici bir stoplazmik köprü kurulur ve kurulan stoplazma köprüsü üzerinden DNA geçişi sağ>ır. Bu eşeyli üreme şekli bakterilerde ve terliksi hayvanlarda görülür.
Partenogenez: Canlının dişi üreme hücresinde dölleme olmadan mitoz bölünme ile yeni bir bireyin oluşmasına partenogenez üreme denir. Bu üreme çeşidinde yumurta n krmozomlu ise oluşan yeni birey de n kromozomludur. Bu üreme şekli arılarda, su pirelerinde, karıncalarda ve bazı kelebeklerde görülür.
Hermafroditizm: Bazı canlılar erkek ve dişi üreme organına aynı anda sahiptir. Bu tür Canlılara "hermafrodit canlılar" denir. Hermafrodit canlıların bazılarında dişi ve erkek üreme hücreleri aynı anda oluşabilir bu canlılar kendini dölleme yeteneğine sahiptir. Bazı hermafrodit canlılarda ise erkek ve dişi üreme hücreleri farklı zamanlarda gelişir bu canlılar kendisini eşleyemez, üremek için başka bir canlıya ihtiyaç duyarlar. Toprak solucanı ve istiridye gibi canlılar hermafrodittir.
Metagenez: Bazı canlılarda eşeysiz üreme ile eşeyli üreme artarda gerçekleşir. Bu üreme şekline metagenez üreme denir. Metagenez üreme çiçeksiz Bitkilerde ve sıtma mikrobunda gerçekleşir.
Bitkilerde Üreme
Çiçeksiz Bitkilerde Üreme: Çiçeksiz bitkilerde gerçekleşen üreme şekli metagenez (döl almaşı) üremedir.
Çiçekli Bitkilerde Üreme: Çiçekli Bitkilerin üreme organı çiçektir. Bazı çiçeklerde erkek ve dişi üreme organı bir arada bulunur bu tür çiçeklere "tam çiçek" denir. Bazı çiçeklerde ise yalnızca bir üreme organı vardır, bu çiçeklere ise "eksik çiçek" adı verilir.

Aşk'a İnanmışt'ı · 13 Mart 2013

Çiçeğin Yapısı: Çiçekler cezbedici renklerdeki taç yaprakları sayesinde böceklerin ilgisini çekerek tozlaşmanın gerçekleşmesini sağlarlar.
Erkek Üreme Hücresi Oluşumu: Erkek üreme hücreleri (polenler) başçıkta bulunan polen keseleri içindeki ana polen hücrelerinin mayoz bölünme geçirmesi sonucunda oluşurlar.
Dişi Üreme Hücresi Oluşumu: Dişi üreme hücreleri (yumurtalar) yumurtalıkta bulunan yumurta ana hücresinin mayoz ve mitoz bölünme geçirmesi ile oluşur.
Tozlaşma Ve Döllenme: Çiçek polenlerinin erkek organ başçığından, dişi organ tepeciğine taşınarak yumurta hücresini döllemesine tozlaşma denir.
Endosperm: Embriyoyu çimlenene kadar besleyen besin dokusuna endosperm denir. Bitki türüne göre nişasta, Protein ve yağ gibi Maddeler içerir.
Kabuk: Embriyonun çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre kalabilmesi için, embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı koruma görevini üstlenen kısma kabuk adı verilir.
Hayvanlarda Üreme:
Spermatogenez: Erkek canlının sperm ana hücrelerinden mayoz bölünme ile sperm hücresi üretilmesine spermatogenez adı verilir.
Oogenez: Dişi canlının yumurta ana hücrelerinden mayoz bölünme ile yumurta hücresi üretilmesine oogenez adı verilir.
Döllenme: Yumurta hücresinin çekirdeği ile sperm hücresinin çekirdeğinin birleşerek zigot oluşturmasına döllenme denir. Döllenme iç ve dış döllenme olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Dış Döllenme: Sperm ve yumurta hücrelerinin, erkek ve dişi vücudu dışında birleşmesi olayına dış döllenme denir. Dış döllenme olayında çok sayıda sperm ve yumurta hücresi oluşturulur, çünkü bu döllenme şekli genelde su gibi serbest ortamlarda gerçekleşir ve bu tür ortamlarda sperm ve yumurta hücresinin birbirini bulması çok zordur. Ayrıca ortama bırakı> üreme hücrelerinin diğer canlılar tarafından yenme ihtimalinin yüksek olması da üretilen üreme hücresinin çok olmasının diğer bir nedenidir.
İç Döllenme: Sperm ve yumurta hücrelerinin dişi vücudunda birleşmesi olayına iç döllenme denir. İç döllenmede döllenme olayı bir canlının içinde gerçekleştiği için üreme hücreleri dış ortamın zararlı etkilerinden korunmuş olur. Ayrıca canlı içinde üreme hücrelerinin birleşme oranı yüksek olduğu için üretilen üreme hücresi sayısı da dış döllemedekine göre oldukça azdır.
Canlıların soylarını devam ettirmek amacıyla kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Üreme işlevi canlının gelişmişliğine bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Fakat bütün canlılarda genel hatlarıyla incelendiğinde eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki tip üreme görülür.
Eşeysiz üreme: Bir canlının kendi başına yeni bir birey meydana getirmesidir. Oluşan bireyler ata bireyin tıpatıp aynısıdır. Yavru gamet oluşturma gibi bir süreç olmaksızın oluştuğu için ata bireyin genetik özelliklerinin aynısına sahiptir. Çeşitlenme olmadığı için değişen çevre şartlarına uyumda güçlük çekilir. Bölünme, tomurcuklanma, sporlanma ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır.
Bölünme: Genelde monera (bakteri, mavi-yeşil algler) ile protista (amip, öglena vs.) Aleminde görülen üreme çeşididir. Bu Alemlerin üyesi olan tek hücreli canlılar mitoz benzeri bir bölünme gerçekleştirerek iki yeni yavru oluştururlar. Bölünme bakterilerde olduğu gibi enine, öglenada olduğu gibi boyuna yada amipte olduğu gibi herhangi bir doğrultuda olabilir.
Tomurcuklanma: Bira mayası gibi bazı protistalarda ve mantarlarda görülen üreme çeşididir. Üreme gerçekleşirken birey hücre çekirdeğini eşler. Eşlenen çekirdeğin bir parçası ana hücrede kalırken diğeri hücre zarında oluşan çıkıntı şeklindeki yapıya geçer. Tomurcuk denilen bu yapı gelişerek yeni bireyi meydana getirir. Oluşan yavru bazen ana bireye yapışık olarak kalır yada ayrılarak bağımsız olarak yaşayabilir.
Sporlanma: sporogoni de denilen bu üreme çeşidi monera, protista ve mantarlar aleminin bazı üyelerinin yanı sıra kara yosunları ve eğrelti otları gibi bazı bitki türlerinde de görülür. Tıpkı tomurcuk oluşumuna benzeyen spor oluşumu farklı olarak daha sağlam bir zarla çevrilidir. Sıcak, soğuk, kuraklık gibi olumsuz şartlardan etkilenmeyen bu yapılar uygun ortam oluştuğunda gelişerek yeni bireyi meydan getirir. –50 oC dereceye dayanabilen spor hücreleri çok uzun süre gelişmeden bekleyebilir. Kara yosunları ve eğrelti otların da oluşturulan sporlar haploid kromozom taşırlar ve gametofit olarak adlandırılır. Gametofitlerin üreme organlarında üreme hücreleri oluşturulur. Üreme hücrelerinin döllenmesiyle de tekrar diploid bitki meydana gelir.
Vejetatif üreme: bazı canlılarda görülen vejetatif üreme; yeterli büyüklükteki gelişmeye uygun parçaların eksiklerini tamamlayarak yeni bir birey meydana getirmesidir. Deniz yıldızının kopan kolunun tamamlanması ve kolun da gelişerek yeni bir denizyıldızını meydana getirdiği gibi bir rejenerasyon, kavak ve söğüt gibi bitkilerde bir dal parçasının toprağa dikilerek gelişmesinde olduğu gibi çelikle üreme, çilek bitkisinde toprağın üzerinde gövdenin bir bölümünden kökün ve sonrasında yeni bir çilek bitkisinin oluşmasında olduğu gibi sürünücü gövde ile üreme, patates bitkisinin yumruları üzerindeki gözlerin gelişerek yeni patates bitkisini oluşturduğu gözle üreme gibi çeşitleri sayılabilir.
Eşeyli üreme: Kalıtsal olarak farklı iki hücrenin yada çekirdeklerinin birleşerek yeni bir bireyi meydana getirdikleri üreme şeklidir. Çoğunlukla gelişmiş canlılara özgü olan bu üreme şeklinde, anne ve baba diye tanımlanan iki farklı ata vardır. Ata bireylerin mayoz bölünme yoluyla gamet oluşturmalarından sonra döllenme ile oluşan birey ana veya babaya tam olarak benzemez. Gametlerin oluşumu sırasında meydana gelen mutasyonlar ve farklı iki gen dizilimine sahip hücrenin birleşmesinden oluşan yeni varyasyon yavrularda çeşitliliğe yol açar.
İzogami: Şekil ve yapı bakımından birbirine benzer aynı büyüklükteki gametlerin birleşmesiyle oluşan eşeyli üreme çeşididir. morfolojik benzerlik gösteren gametlerin taşıdıkları genlerde fizyolojik farlılıklar bulunur. Alg çeşitlerinden sporogyra, ulothrix ve chlamydomanas izogami ile ürerler.
Heterogami: Farklı özelliklerdeki dişi ve erkek gametlerle yapı> üreme şeklidir. Bazı alg türlerinde olduğu gibi gametler arasındaki farklılık çok az ise anizogami, yada insan ve diğer omurgalı hayvanlarda olduğu gibi gametler farklı morfolojik ve fizyolojik yapılara sahip ise oogami olarak adlandırılır. Oogami’de yumurta büyük, hareketsiz ve bol sitoplazmalı olmasına rağmen sperm oldukça küçük ve hareketlidir.
Konjugasyon: Kavuşma anlamına gelen konjugasyon da aslında gamet oluşturulmaz. Bakteri, paramesyum ve bazı su yosunlarında görülen konjugasyon da yan yana gelen canlılar birbirlerine gen aktarımında bulunurlar. Canlıların gen diziliminde değişiklik dolayısı ile de çeşitlilik oluştuğu için eşeyli üreme olarak kabul edilir.
Partenogenez: Arılar, çalı çekirgeleri, karıncalar gibi eklem bacaklılarda görülen partenogenetik üremede yumurta bazen döllenme olmaksızın gelişerek yeni bir birey meydana getirir. Oluşan birey erkektir ve haploid sayıda kromozom taşır. normal üreme süreçlerinde dişiler mayozla yumurtayı oluştururken erkekler mitoz benzeri bir bölünme ile sperm oluşturur. Döllenme sonucu oluşan bireyler ise hep dişidir. Arılarda oluşan dişiler Bal özü ile beslenirse kraliçe, çiçek tozu (polen) ile beslenirse işçi Arı olur.

Aşk'a İnanmışt'ı · 13 Mart 2013

Hermafroditizm: Canlılarda normalde üreme organlarında sadece birisi bulunur. Dolayısı ile de tek çeşit gamet üretir. Fakat salyangoz gibi bazı hayvanlarla çiçekli bitkilerin çoğu her iki üreme organına da sahiptir ve hem yumurta hem de sperm üretebilirler. Böyle canlılara hermafrodit (erselik, çift cinsiyetli) denir. Erselik canlılar normalde kendi kendilerini döllemez. Bir populasyon içerisinde bireylerin bir kısmı erkek bir kısmı ise dişi rolünü üstlenir. Sonraki üreme döneminde rollerini değişebilirler
CANLILARDA ÜREME
Eşeysiz Üreme
Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmedir. Bu yüzden eşeysiz üreme ile oluşan canlılar birbirlerine benzerler. Eşeysiz üreyen canlılardan biri , kalıtsal özelli,kleri bakımından diğerine benzemiyorsa nedeni mutastondur. Eşeysiz üreme çeşitleri 4 başlık altında incelenebilir.
Bölünerek Eşeysiz Üreme
Tomurcuklanma ile Eşeysiz Üreme
Sporla Eşeysiz Üreme
Vejatatif Eşeysiz Üreme
Bölünerek Eşeysiz Üreme
Bölünerek eşeysiz üremenin görüldüğü canlılara bakteriler örnek verilebilir. Bakterilerdemn başka amip , paramezyum ve öglena da eşeysiz ürer.
Plazmodyum ; yaş> devrini insan ve anofel cinsi sivrisineğin dişisinde tamamlar. İnsan kanında eşeysiz , anofel de eşeyli üreme yaparlar.
Bu tir üremede , çekirdek içindeki kromatin maddesi kendini eşledikten sonra , önce çekirdek daha sonra ise boğumlama ile sitoplazma bölünür. Bu tip üremeye amitoz bölünmeyle üreme denir. Prokaryot hücreli olan bakterilerde çekirdek bulunmadığından , DNA eşlenmesinden sonra boğumlama ile hücre bölünür.
Tomurcuklanma ile Eşeysiz Üreme
Tomurcuklanma ile üremede , ana hücrede tomurcukla şeklindeki uzantılar gözlenir. Daha sonra bu tomurcuklar , ana canlıdan ayrılarak yeni canlıyı meydana getirir. Tomurcuklanma ile üreme bazı protistlerde , sölenterelerden hidrada , bazı bitkilerde ve mantarlarda olan bira mayalarındagörülür.
Sporla Eşeysiz Üreme
Tek başına sporla üreme evresi yoktur. Sporla eşeysiz üremeyi , eşeyli üreme takip eder.
Rejenerasyon ( Yenileme )
Ana canlıdan kopan bir parçanın yerine yenisinin gelmesidir. Bu olayda canlının hücre sayısının mitoz bölünme ile artması iş görür. Canlının evrimleşmişliği arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.
Örnek : Kesilen bir dalın yerine yenisinin gelmesi , kesilen planaryanın yenilenmesi , kesilen deniz yıldızı kolunun veya kertenkele kuyruğunun yenilenmesi gibi olaylar rejenerasyona birer örnektir. Kesilen insan derisinin onarımı da bir rejenerasyon örneğidir. Karaciğer , dil gibi organların rejenerasyon yeteneği diğer dokulara göre daha yüksektir.
Soru :
A türü bir elma bitkisinden alınan bir dal , B türü bir elma ağacına aşılanarak üretilitor. Bu durumda , aşılanan dal hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenemez ?
Aşılanan A dalının iletim demetleri ile B ağacındaki kaynaşmıştır.
Aşılanan dal gelişerek meyve verebilir.
Aşılanan dalda oluşan elmalar , A türünün elmasına benzer.
Aşılanan dalda oluşan elmalerın genetik yapısı A ve B türünün elmelerının karışımıdır.
Aşılanan dal ile aşılama yapı> elma ağacıarasında gen alışverişi olmaz.
Çözüm :
Aşılama olayında bitkilerin yakın tür olmaları önemlidir. Aksi durumda aşı tutmayabilir. Aşılama olayı , eşeysiz üremenin vejatatif şeklidir. Eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünme olduğundan , aşılanan dal A ile B ağacı arasında genetik bir bağ yoktur.
Yanıt D dir.
Metagenezle Üreme
Bu tip üremede , eşeysiz üreyen dölleri , eşeysiz üreyen döller takip ettiği için , bu üremeye döl değişimi de denir. Metagenezde eşeysiz üreme evresi sporla üreme evresidir.
Karayosunlarında Metagenez
Karayosunları , damarsız bitkilerdendir ve kara bitkileriyle su bitkileri arasındaki geçit formunu oluştururlar . İletim demetleri olmadığından beslenmeleri difüzyonla olur. Bu yüzden nemi bol bölgelerde yaşarlar.
Eğreltiotunda Metagenez

Aşk'a İnanmışt'ı · 13 Mart 2013

Eğreltiotları , damarlı tohumsuz bitkilerdendir. Bunlarda iletim demetleri gelişmiştir. Eğreltiotlerında spor keseleri saprofit döl (2n)olan eğrelti bitkisinin yaprakları altındadır. Eğreltiotundaki metagenez , karayosunundaki ile temelde aynıdır. Fakat karayosununda iki ayrı bitki (erkek ve dişi) halindeki gametofitler , kalp şeklindeki tek bir gametofite indirgenmiştir. Yani monoploid evre kısalmıştır.
Plazmodyumda Metagenez
Bu tek hücreli protistin eşeyli evresi (döllenme + mayoz) anofel cinsi sivrisinekte , eşeysiz evresi ise insan alyuvarı içinde geçer.
Eşeyli Üreme
Eşeyli üremenin temeli , mayoz , hücre bölünmesi ve döllenmesidir. Eşeyli üremenin en önemli özelliği , iki ayrı canlının birleşmesi sonucu ortaya çıkan yeni canlıda , kalıtsal varyasyonlara neden olmasıdır. Bu yüzden eşeyli üreyen canlıların yaşama şansı daha yüksektir. Bunun nedeni doğal seleksiyon sonucu oluşan adaptasyonlardır.
Gamet Şekillerine Göre Eşeyli Üreme
Gamet şekillerine göre üreme şekli üç çeşittir.
Erkek ve dişi gametlerin şekli aynı ise bu tür şekilde üremeye İzogami denir.
Erkek ve dişi gametlerin şekli birbirine benzemiyorsa bu tür şekilde üremeye Heterogami denir.
Oogami ise heterogaminin daha ileri şeklidir. Sperma küçük ve hareketli , yumurta büyük ve hareketsizdir.
Konjugasyonla Eşeyli Üreme
Bu üreme şeklinde eşeyli üremenin tipik özelliği olan ayrı gamet oluşumu ve döllenme görülmez. Fakat , eşeyli üremenin en önemli özelliği olan , kalıtsal varyasyonun ortaya çıkışı , konjugasyonla üremede görülür.
Partenogenezle Eşeyli Üreme
Partenogenez , döllenme olmaksızın üreme demektir. Bir kurbağa yumurtasına deneysel olarak topluiğne batırılırsa yumurta , bir kurbağa oluşturmak için bölünmeye başlar. Buna deneysel partenogenez denir. Partenogenez bazı eklembacaklılarda özellikle arılarda görülür.
Kozalaklı Bitkilerde Eşeyli Üreme
Kozalaklı bitkilerdeki üreme ile çiçekli bitkilerdeki üreme temelde aynıdır. Ancak bazı farklılıklar vardır. Bu farklılıkların biri çiçek yerine kozalak içinde tohum oluşması , diğeri ise kozalaklı bitkilerdeki tohumun çokçenekli olmasıdır.
Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme
Çiçekli bitkilerde üreme organı , çiçek içinde bulunur. Bazı çiçeklerde sadece dişi veya erkek organ bulunur. Bu çiçeklere eksik çiçek denir. Bazı çiçeklerde ise erkek organ ile dişi organ aynı çiçekte bulunur. Böyle çiçeklere tam çiçek denir. Bitkilerde tozlaşmayı kolaylaştırmak amacıyla böcekleri cezbedici özellikler bulunur. Renkli taç yapraklar ve koku bu özelliklerden bazılarıdır. Tam çiçekte dıştan içe doğru , çanak yapraklar , taç yapraklar , erkek organlar ve dişi organlar bulunur.
Tohumlu Bitkilerde Eşeysiz Üreme
Tohumlu bitkilerde eşeyli üreme konusu bazı alt başlıklarda incelenebilir. Bu alt başlıklar şunlardır :
Erkek Organ ve Polen Oluşumu
Bir sapçık ile bunun ucundaki başçıktan oluşmuştur. Çiçek tozları başçık içinde oluşur. Başçık içinde dört tane polen kesesi vardır. Ploen keseleri içinde binlerce polen ana hücreleri bulunur.
Başçıktan Polen Oluşumu
Farklı tür bitkilerin polenlerinin dışı , türe has şekillere sahiptir. Aynı şekilde , her türün dişi organının tepeciği de türe has şekle sahiptir. Bu yüzden bir polen , kendi türünün tepeciği üzerinde çimlenir.
Dişi Organ
Genellikle çiçeğin ortasında bulunur , bir veya daha fazla sayıda olabilir. Dişi organın ovaryumu içinde bir veya daha fazla tohum taslığı bulunur.
Tohum Taslığı İçinde Yumurta Oluşması
Tohum taslığı içinde 2n kromozomlu makrospor ana hücresi vardır. Bu hücre mitoz ve mayoz hücre bölünmeleri geçirerek yumurta oluşturur.
Tozlaşma
Erkek organın tepeciğinde oluşan polenlerin dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir. Tozlaşma sonucu tohum ve meyve oluşur.
Soru :
Çimlenmeye hazır bir bitki tohumunda aşağıdakilerden hangisi bulunmaz ?
Embriyo
Endosperm
Tohum kabuğu
Yumurta hücresi
Çenekler
Çözüm :
Tohum , döllenme olayından sonra oluşur. Halbuki yumurta hücresi döllenme olayından önceki embriyo kesesinde bulunur.
Yanıt D dir.
Meyve
Dişi organın ovaryumu gelişerek tohum etrafındaki etli kısmı oluşturur. Etli kısım ile birlikte tohumun oluşturduğu yapıya meyve denir.Ovaryumdaki tohum taslığı sayısı kadar , meyvede tohum bulunur. Meyve oluşumu sırasında sadece ovaryum gelişirse gerçek meyve oluşur. Meyve oluşumuna çiçek tablası katılırsa yalancı meyve oluşur. Çiçek , elma , armut , incir , dut gibi meyveler , yalancı meyvelere örnek verilebilir. Meyve oluşumu bir dişi organdan gelmişse basit meyve , birkaç dişi organda meydana gelmişse birleşik meyve denir.
Hayvanlarda Eşeyli Üreme
Yumurta içinde bulunan vitellüs bitki tohumunda bulunan endospermle aynı işi görür. Farklı türlerde yumurtada bulunan vitellüsün miktarı ve dağılımı farklıdır. Bu yüzden zigotun mitoz bölünmelerinde ve farklılaşmasında türlerre göre farklılıklar görülür. Bunun yanısıra eşeyli üreyen hayvanlardaki döllenme olayı ve zigotun oluşması ana hatları ile aynıdır. Hayvanın yaşadığı ortama göre iki çeşit döllenme vardır. Bunlar dış ve iç döllenmedir.
Yassı solucanlar ve toprak solucanlarında hem erkek hem de dişi organ birlikte bulunur. Böyle hayvanlara hermafrodit > denir. Bazı insanlarda da anormal olarak hermafroditlik vardır. Hermafrodit insanlar kısırdır.
İç Döllenmenin Özellikleri :
Döllenme olayı dişi bireyin içinde olur.
Karada yaşayan hayvanlarda görülür.
Çiftleşme olayı vardır.
Çiftleşme organı vardır.
Döllenme ihtimali yüksektir.
Döllenme ihtimali yüksek olduğu için gamet sayısı azdır.
Dış Döllenmenin Özellikleri :
Döllenme olayı suda olur.
Suda yaşayan hayvanlarda görülür.
Çiftleşme olayı yoktur.
Çiftleşme organı yoktur.
Döllenme ihtimali düşüktür.
Döllenme ihtimalini arttırmak için gamet sayısı fazladır.
İnsanda Üreme Sistemi
Erkek Üreme Sistemi
Erkeklerdeki üreme sistemi ; tetisler , erkek eşey organı ve yardımcı bezlerden oluşur.
Testisler , spermlerin meydana geldiği bezlerdir.
Erkek eşey organı , spermlerin yardımcı bez sıvılarının ve idrarın dışarı atılmasını sağlayan çiftleşme organıdır.
Yardımcı bezler , spermlerin içinde hareket ettiği sıvıları üreten bezlerdir. Bunlar ; prostat bezi , serminal keseler ve Cowper bezleridir.
Erkekte üreme hücresi spermdir. Spermler karın boşluğu içinde gelişen bir çift testis içinde meydana gelir. Testisler doğumdan önce ya da doğumdan kısa bir süre sonra tstis torbasına geçerler. Testislerin skrotal içine inmesi sperm yapımı için gereklidir. Çünkü spermler vücut sıcaklığında oluşamaz. Henüz hareket ve döllenme özelliği kazanmamış spermler , seminifer tüpçüklerden geçerek rete testis adı verilen kanalcıklar bölgesine arodan da hareket ve döllenme yeteneği kazanacakları epididimis denilen bölgeye geçerler. Her epididimis , vasdeferens denilen bir kanalla testis torbasından çıkararak karın boşluğuna doğru idrar kesesi üzerinden idrar kanalına açılır.
Dişi Üreme Sistemi
Dişilerde üreme organları yumurtalıklar , döllenme borusu , rahim ve vajinadan oluşur.
Yumurtalıklar , karın boşkuğunun alt tarafında bulunur.
Döllenme borusu , yumurtalıkları rahmin üst kısmına bağlar.
Rahim , karın boşluğunun alt bölgesinde idrar kesesinin arkasındaki kaslı bir yapıdır.
> , döllenmemiş yumurtanın ve döl yatağında yeni oluşan dokuların dışarı atıldığı kanaldır.
Menstrual Döngü
Dişilerde , yumurtalıklarda ve buna bağlı olarak meydana gelen değişiklere menstrual döngü denir.
Folikül Evresi : Yumurtalıklarda pek çok folikül ve bunların içlerinde olgunlaşmamış yumurta hücreleri vardır. Foliküllerden biri gelişerek içi sıvı ile dolar ve foliküldeki yumurta hücresi olgunlaşarak döllenme özelliğine sahip bir yumurta haline gelir.
Ovulasyon Evresi : Olgunlaşan yumurtanın , folikülün yırtılmasıyla yumurtalıklarda atılmasıdır. Atı> yumurta kirpikli huni tarafından yakalanarak döllenme borusuna geçer.
Korpus luteum Evresi : Folikül yırtıldığında , folikül hücreleri sarı renkli yağ damlacıkları taşıyan korpus luteum dokusu haline geçer.
Menstruasyon Evresi : Yumurtanın döllenmediği durumlarda 14 gün içerisinde korpus luteum bozulur ve progesteron azalır. Böylece rahim iç duvarı parçalanır. Döllenmemiş yumurta doku parçaları bir miktar kanla beraber dışarı atılır. Buna menstrual evre denir.

6. sınıf Canlılarda üreme

Aşk'a İnanmışt'ı

Genel Yönetici

Aşk'a İnanmışt'ı

Genel Yönetici

Aşk'a İnanmışt'ı

Genel Yönetici

Aşk'a İnanmışt'ı

Genel Yönetici

Aşk'a İnanmışt'ı

Genel Yönetici