Beslenme ve Metabolizma Hastalıkları

Vücudumuzda hem yaşam için gerekli olan enerji, hemde hücre ve dokularımızın yapısı veya onarımı için gerekli temel yapı taşları beslenme yoluyla aldığımız maddelerin moleküler olarak değişime uğratılması yoluyla üretilir. Bu moleküler değişim olaylarına (ister moleküler yıkım, ister sentez yönünde olsun) topluca metabolizmadiyoruz. Takdir edileceği üzere bütün metabolizma olgularını olası kılan ve vücudun ihtiyaçlarına göre yönlendiren makro moleküllerin tümü genetik yapımızdaki bilgiler doğrultusunda yapılanmaktadır. Bir başka deyişle metabolizma genetik yapımızın güncel hayatımıza bir yansımasıdır. Bu genel tanım içerisinde unutulmamalıdır ki metabolizma olayları çoğu biri birine ilintili birçok enzimatik basamağı olan karmaşık olgulardır. Dahası, bazı metabolik olgular birden fazla alternatif yolla gerçekleşebilmektedir.

Bu karmaşık yapı ve alternatif yollar sayesinde aslında birçok hayati metabolizma olguları ciddi derecede esnek ve hata kaldırır bir düzeneğe sahiptir. Bu yapı sayesinde belli bir metabolik yolda yer alan bir enzimi kodlayan tek bir gende olası bir mutasyon mutad olarak mutasyonu taşıyan kişinin bariz bir hastalığı olacağı anlamını taşımaz. Ancak bazı dokularda ve belli metabolik olgularda alternatifler yollar yok veya tercih edilen metabolik yola nazaran son derece yetersizdir. Dahası birçok basamağı olan bir metabolik olgunun her basamaği eşit derecede toleransa sahip değildir. Bu sebeple Fenilketonüri hastalığı gibi ciddi beslenme ve metabolizma hastalıklarının büyük çoğunluğu kritik noktalarda yer alan son derece özgün genlerin genetik anomalileri sonucu görülmektedir. Yinede unutulmamalıdır ki kendi başına bariz bir hastalık etkeni olmasada özellikle bazı metabolik yolların biyo regülasyonunu sağlayan genlerde oluşan anomaliler obezite (şişmanlık) veya Tip-II Diyabet (şeker hastalığı) gibi ciddi hastalıklara zemin hazırlayan önemli risk faktörleridir.
Bu bölümde moleküler genetik tanı yöntemlerinin endike olduğu, genetik lokus ve moleküler mekanizması belli hastalıklar üzerinde durulacaktır. Ancak unutulmamalıdır ki burada bahis olunan beslenme ve metabolizma hastalıkları doğuştan var olan (inborn errors of metabolism) veya çocukluk yaşlarında ortaya çıkan hastalıklar olabileceği gibi daha ileri yaşlarda bulgu veren (adult onset) hastalıklar da olabilir. Bu sebeple moleküler genetik tanı yöntemleri bazı beslenme ve metabolizma hastalıklarında yalnızca tanı amaçlı değil perinatal tarama ve prognostik testler olarak da uygulanabilmektedir.